Narcistische-persoonlijkheidsstoornis

Een narcistische persoonlijkheidsstoornis wordt gediagnosticeerd met de criteria uit de DSM-5. Het gaat om de volgende criteria.

Een diepgaand patroon van grootheidsgevoelens (in fantasie of gedrag), behoefte aan bewondering en gebrek aan empathie, beginnend in de vroege volwassenheid en tot uiting komend in diverse situaties, zoals blijkt uit vijf (of meer) van de volgende kenmerken:

• heeft een opgeblazen gevoel van eigen belangrijkheid (bv. overdrijft eigen prestaties en talenten, verwacht als superieur erkend te worden zonder de erbij horende prestaties)
• is gepreoccupeerd met fantasieën over onbeperkte successen, macht, genialiteit, schoonheid of ideale liefde
• gelooft dat hij ‘heel speciaal’ en uniek is en alleen begrepen kan worden door, of hoort om te gaan met, andere heel speciale mensen (of instellingen) met een hoge status
• verlangt buitensporige bewondering
• heeft een gevoel bijzondere rechten te hebben, dat wil zeggen onredelijke verwachting van een uitzonderlijk welwillende behandeling of een automatisch meegaan met zijn verwachtingen
• exploiteert anderen, dat wil zeggen maakt misbruik van anderen om zijn eigen doeleinden te bereiken
• heeft gebrek aan empathie: is niet bereid de gevoelens en behoeften van anderen te erkennen of zich ermee te vereenzelvigen
• is vaak afgunstig of meent dat anderen op hem afgunstig zijn
• is arrogant of toont hooghartig gedrag of hooghartige houdingen.

Narcisme is niet altijd zo simpel te duiden als hierboven. Een narcist kan zich in verschillende gedaantes vertonen, ook in een stille/verborgen/empathische vorm of er kan sprake zijn van psychopathie. Psychopathie is het ontbreken van geweten. Of anders gezegd: geen of een zwaar verstoorde verbinding hebben met de werkelijkheid (over zichzelf). Psychopaten hebben geen innerlijk fundament en zijn afgesneden van zichZelf.

Ik diagnosticeer niet. Vaak is duidelijk aan de hand van gedrag/voorbeelden of iemand mogelijk aan een stoornis lijdt. Het gaat dan niet zozeer om de ander in een hokje te stoppen, het is vooral van belang dat jij bewust wordt wat het met jou doet, onderkent in wat voor een schadelijke en destructieve situatie jij zit, waar jouw grenzen liggen en voor welk nieuw gedrag jij kiest.

Emotionele manipulatie

Emotionele manipulatie of chantage is een krachtige vorm van manipulatie waarbij mensen ons direct of indirect proberen te bedreigen of te straffen als we niet doen wat zij willen. Emotionele chantage gaat diep. Emotionele chanteurs weten hoeveel waarde jij hecht aan jouw relatie met hen. Hij/zij kent jouw kwetsbare plekken. En gebruiken deze kennis voor hun dreigementen om jou tot iets te dwingen. Wil jij liefde of waardering? Dan dreigen chanteurs deze te onthouden of geven je het gevoel dat je die liefde of waardering eerst moet verdienen. Als jij jezelf bijvoorbeeld warm en meelevend vindt, zal de chanteur je egoïstisch of onverschillig noemen als jij niet doet of je gedraagt zoals hij/zij wil. Ga je de ander geloven in zijn/haar valse uitspraken, dan geef je hem/haar als snel de macht over je eigen besluiten en gedrag. En zo raak je gevangen in een destructieve relatie.

Hoe is het mogelijk dat slimme, capabele mensen toch blind zijn voor gedrag dat zo makkelijk herkenbaar lijkt? Een van de belangrijkste redenen is dat de chanteurs hun manipulaties heel goed verbergen, in een dichte mist. Je zou wel grenzen willen trekken en terug willen vechten, maar je kunt letterlijk niet zien of bevroeden wat er gebeurt. Mist is in het Engels FOG, waar in dit thema de Fear, Obligation en Guilt zijn gekoppeld (bron: S. Forward). Angst, plicht en schuldgevoel – het gereedschap van de manipulator. Hij/zij creëert een alles verhullende mist in relaties, die ervoor zorgt dat je bang (fear) bent om voor jezelf op te komen (hen dwarsbomen), waardoor je je verplicht (obligation) voelt om toe te geven en je ontzettend schuldig (guilt) voelt als je dat niet doet. Het is heel moeilijk om door de FOG heen te dringen om die emotionele chantage te herkennen (zelf achteraf).

De rode vlaggen

Als je iemand in je omgeving hebt, je (ex)partner-familie-vriend-collega, die gedrag vertoont van een narcistische persoonlijkheidsstoornis, psychopaat of emotionele manipulatie dan heeft dit (onbewust) een flinke, beschadigende impact op jouw leven.

Lange tijd kun je zelfs niet doorhebben met wie je te maken hebt en vaak zoek je de oorzaak bij jezelf. En dat is niet raar omdat het gedrag zo wisselend, onvoorspelbaar en tactisch goed voorbereid kan zijn. Er worden dingen gedaan die je nooit had kunnen bedenken als gezond mens, er wordt zo’n deken van mist opgetrokken cq. sprake van gaslighting, waardoor je onzeker gemaakt wordt, je aan jezelf gaat twijfelen en niet meer instaat bent om voor jezelf op te komen. Daarnaast kun je te maken hebben met een stille/verborgen/sensitieve narcist, waarbij de kenmerken minder duidelijk zijn, maar net zo schadelijk!

Dit zijn rode vlaggen, signalen die je serieus moet nemen in welke relatie ((ex-)partner, ouder, kind, vriend, leidinggevende, collega) dan ook:

Emotionele manipulatie

• Dreigen je het leven zuur te maken als je niet doet wat ze willen?
• Voortdurend dreigen dat ze een eind aan de relatie zullen maken als je niet doet wat ze willen?
• Zeggen of te laten doorschemeren dat ze zichzelf zullen verwaarlozen of verwonden, of gedeprimeerd zullen raken als je niet doet wat ze willen?
• Automatisch aannemen dat je wel toe zult geven?
• Automatisch je gevoelens en verlangens negeren?
• Grote beloften doen, afhankelijk van je gedrag, maar die zelden nakomen?
• Jou voortdurend afschilderen als egoïstisch, slecht, ongevoelig of onverschillig als je niet aan hun wensen voldoet?
• Je met waardering overladen als je toegeeft, maar die waardering meteen weer in trekken als je dat niet doet?
• Geld gebruiken als middel om hun zin te krijgen?

Narcisme – psychopathie

• Idolate aandacht.
• Doen als ze iemand nodig hebben. Kleven, aanhalen, afstoten.
• Allerlei vormen van onbeleefdheid.
• Bespieden, je gangen na gaan of laten doen.
• Afluisteren.
• Je correspondentie en ander persoonlijke geschriften (dagboeken) lezen en tegen je gebruiken.
• Wil weten waar je bent, wat je doet en met wie.
• Wil weten wat je van plan bent, hoe je je geld spendeert.
• Vraagt raad om je uit te horen en dit vervolgens tegen je te gebruiken.
• Verstoort je privacy, gunt je geen rust, doet voortdurend een beroep op je hulp.
• Doet beloftes uit jouw naam (breng je daarmee in verlegenheid).
• Valt anderen aan om jou te ‘verdedigen’ terwijl je daar niet mee eens bent of daar geen behoefte aan hebt.
• Verspreidt laster over je.
• Zet je relaties (familie, partner, vrienden, collega’s) tegen je op – isoleert je.
• Valt mensen van wie je houdt aan om jou te treffen.
• Parasiteert op anderen.
• Verwaarloost, schaadt of vernielt je bezittingen.
• Geeft niet om de slachtoffers die hij maakt.
• Geeft de indruk de verantwoordelijkheid op zich te nemen, maar dit is slechts schijn.
• Minimaliseert, ontloopt of projecteert zijn verantwoordelijkheid/heden of schuift deze af (bagatelliseert, blijft oppervlakkig, veinst onschuld, ontwijkt vragen, doet beroep op overmacht, speelt slachtoffer, beschuldig de ander van eigen tekortkomingen, legt eigen schuld bij anderen neer, overlaadt slachtoffer met schuld etc).
• Gaat in de aanval (jij bent gevoelig, jij bent geestesziek, een mishandelaar etc. terwijl hij/zij dit zelf is).

(Bron: J. Storms – Destructieve relaties op de schop)

Wat heb jij nodig?

Eerst 2 adviezen:

• Is de situatie gevaarlijk? Ren zo hard weg als je kunt, verbreek elk contact en houd dat zo.
• In een scheiding of komt er een nieuwe partner in beeld bij jou? Bereid je erop voor dat de destructiviteit van een psychopaat geweldig toeneemt. Laster, valse aangiftes, bedreigingen, stalking, geweld. Bereidt je afscheid zorgvuldig en in stilte voor. Het beschermen van gemeenschappelijke kinderen is van het grootste belang.

Mijn insteek in de therapie is niet om de ander te veranderen (dat zal nooit gebeuren), maar jezelf. Ook hierin van onbewust naar bewust. We gaan de diepte in om naar o.a. het volgende te kijken:

• Veiligheid
• Zien wat er werkelijk is.
• Wie ben jij? (waarschijnlijk een empatisch, verzorgend en (zeer) liefdevol en sensitief persoon). Sta jij op jouw plek?
• Zelfzorg.
• Inzicht in de dynamiek, jouw rol daarin en de prijs de je daarvoor betaalt.
• Nieuwe keuzes : contact verbreken of als contact onvermijdelijk is, wat dan?
• Actie: voorbereiden afscheid en bij onvermijdelijk contact leer je verschillende (communicatie)technieken, gedrag en houding toe te passen.